Pa pipi la, ale pi lwen

Eske byen souvan, twò souvan, se pa deplase nou deplase pwoblèm yo olye nou rezoud yo ?


Kesyon sa frape lespri m ak fòs pandan m tonbe sou yon fraz ki ta pral fè m reflechi pou rès jounen an : « Pa pipi la, ale pi lwen. ». Si m di m pantan, se paske m pa jwenn lòt mo. M poze tèt mwen yon pakèt kesyon menm kote a, tankou sila ki kòmanse tèks sa a. Men avan m ale pi lwen nan refleksyon m, lektè yo va pèmèt mwen fè yon ti travay akademik ki se mete deklarasyon an nan kontèks li.


M panse tout moun ki abitye viv an Ayiti konnen kijan miray kay yo sèvi afich pou tout kalite mesaj. Nou ka site mesaj : politik (viv entèl, aba lòt la…), piblisite (sou flayèz oubyen ak penti), ekspresyon atistik (graffiti pa ezanp) epi avètisman tou (pa jete fatra la, pa pipi la, elatriye). Se dènye kategori sa ki enterese nou isit la. Fraz sa yo tèlman kouran, yo menm fè blag ak yo. Yonn nan blag sa yo se istwa yon moun ki gen yon pipi cho. Li parèt devan yon miray ki make « pa pipi la » sou li. Sa li gen pou l fè, li depoze men l sou « pa » a epi li pipi byen pipi. Se jis pou l gen eskiz, pou l ka di se « pipi la » li te wè ki make. Anpil moun te wè yon komedyen jwe istwa sa nan televizyon, nan yon ti videyo sansibilizasyon sou pwoblèm sa. Si sa rive nan nivo sansibilizasyon se paske pwoblèm nan grav epi li enplike anpil moun. Sa vle di gen yon pakèt moun ki gen pratik sa. Genyen plizyè enstitisyon nan peyi a ki sansibilizasyon nan medya yo sou pwoblèm sila. Malgre tout sa, nou ka obsève pwoblèm nan k ap agrave chak jou. Granmoun tankou timoun, pap tankou pitit ap fè menm bagay la. Menm fi ki te fè sa mwens ap pratike l plis nan jou sa yo. Konsekans abitid sa, se anpil kwen nan vil Okap ki gen yon move lodè, yon sant ki fò. Gen nan yo moun pa pase pre yo menm, nou preske rele yo « kanpe lwen ».


Kisa ki koz sa rive la ? Kijan nou ka sispann ak pratik sa ? Kesyon sa yo mande anpil refleksyon. Bon, eske mèt ti boutik la pa te ka ekri nan do biznis li an « pa pipi la » sèlman ? Poukisa li ajoute « ale pi lwen » ? Twa grenn mo sa yo double avètisman an ki vin gen sis (6) mo. Nan menm tan an, li double endikasyon an. Li di w pa pipi la, epi li di w ou ka al pipi pi lwen. Kidonk, sa deranje l pou w vin pipi nan kwen biznis li an. Men si w ale pi lwen, ki kote w prale ? Nan kwen yon lòt boutik, yon lekòl, yon biwo leta, yon kay prive… Nenpòt jan, sa pa deranje l li menm. Li pa bezwen konnen ki «pi lwen » sa ou prale a, sa pa regade l. Si w poze l kesyon sou sa, m byen kwè l ap di w se yon bagay inevitab. Li jis pa vle pou se li ki viktim. Men nan karaktè inevitab sitiyasyon an, li pral viktim kanmenm. Poukisa? Paske anpil moun p ap li sa ki ekri a avan yo pipi. Paske anpil lòt ap fè kòmsi yo pa wè. Paske gen k ap li fraz la k ap ri oubyen tchuipe epi pipi kanmenm. Konsa, sitwayen sa p ap menm rive deplase pwoblèm nan vrèman. Dayè, depi kilè deplase pwoblèm te bay rezilta konsa ? Nan yon fòmasyon CAPVERTHAITI te reyalize sou jesyon anviwònman, fòmatè a t ap eksplike nou kijan meri yo ak SMCRS paf è plis pase deplase pwoblèm fatra a lè yo mache ranmase pil fatra nan vil la. Rezon an se paske pa gen yon bon dispozitif pou jere yo vrèman apre. Pa egzanp, pa genyen sit dechaj korèk ni sit anfouisman pou tout depatman Nò a. Rezilta : nou gen yon gwo menas anviwònmantal sou tèt nous an konte menas k ap peze sou sante nou (kòman yo jere dechè medikal yo ?) Antouka, n ap tann sit dechaj oubyen anfouisman Mouchinette la paske pwojè entèkominal sa sanble korèk.


Pou nou tounen sou pwoblèm ki okipe nou la a, ann gade kèk pwopozisyon ki p ap tèlman elabore pase sa men ki kapab gide aksyon otorite yo. Premye sa ki pou fèt se kreye espas kote moun ka pipi olye yo pipi nan lari. Pou sa, kapab genyen mezi pou biznis yo ak tout espas mou nap frekante enstale obligatwaman twalèt ak irinwa pou vizitè yo. Apre sa, otorite yo kapab etabli mezi legal pou oblije sitwayen yo chanje konpòtman. Lòt bagay ankò ki dwe fèt se envesti anpil nan sansibilize timoun yo pou yo pa pran move abitid la menm.


Entèdiksyon san altènativ p ap rezoud pwoblèm nan. Si se konsa, lè w ap jennen l, sitwayen an ka toujou reponn ou : « Yon ti pipi ki kenbe m la wi, pou m kite l tiye m ? »

Jean-Elie François, 03 mai 2018